Bullying & Γονείς: ανίχνευση και αντιμετώπιση.

Το παρακάτω κείμενο αποτελεί προϊόν εργασίας του Συμβουλευτικού Ψυχολόγου MSc Μανώλη Κουκούλη και αναδημοσιεύεται από την προσωπική του ιστοσελίδα.

Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα τα ΜΜΕ, η σχολική και η επιστημονική κοινότητα έχουν προσπαθήσει να ρίξουν φως στο φαινόμενο του bullying. Κατά πόσον, όμως, έχουμε καταλάβει την ουσία της λέξης και κυρίως την ουσία του φαινομένου αυτού.  Μήπως, εν τέλει, την προσεγγίζουμε τόσο θεωρητικά που καθιστούμε την αντιμετώπιση του φαινομένου αυτού ακόμη πιο πολύπλοκη;

Eπειδή ο σχολικός εκφοβισμός – ή όπως προτιμούν τα ΜΜΕ bullying -επηρεάζεται από πολιτισμικούς, πολιτικούς, κοινωνικούς και ιστορικούς παράγοντες δεν μας επιτρέπεται να δώσουμε έναν σαφή ορισμό. Επιπλέον,  εκδηλώνεται με διάφορες μορφές όπως σωματικός, λεκτικός, ψυχολογικός, συναισθηματικός, ηλεκτρονικός, σεξουαλικός, κοινωνικός, ρατσιστικός, εκφοβισμός με εκφοβισμό. Σύμφωνα με τον Rigby (2008), ο σχολικός εκφοβισμός  είναι ένα διεθνές φαινόμενο κατά το οποίο ο θύτης επιθυμεί να πλήξει κάποιον γνωστό του (θύμα) εντός του σχολικού χώρου. Για να χαρακτηριστεί μια κατάσταση ως σχολικός εκφοβισμός είναι απαραίτητο να συνυπάρχουν τα παρακάτω στοιχεία (Rigby,2008):

α) υπεροχή δύναμης από πλευράς του θύτη, η οποία δεν περιορίζεται μόνο σε σωματική αλλά μπορεί να σχετίζεται και με την κοινωνική θέση του παιδιού καθώς και με τις δεξιότητές του (Schultze-Krumbholz / Scheithauer / Braun ,2013).

β) επανάληψη του πλήγματος, δηλ. κάτι που συμβαίνει όχι μία φορά, αλλά αρκετές.

γ) ευχαρίστηση που εισπράττει ο θύτης από την ενέργειά του αυτή και

δ) καταπίεση που βιώνει το θύμα.

Τα άτομα στα οποία πέφτει το μεγαλύτερο βάρος για να «ανιχνεύσουν» το αν ένα παιδί ή ένας έφηβος έχει πέσει θύμα σχολικού εκφοβισμού είναι οι γονείς. Μεγάλο μέρος της ευθύνης μοιράζεται, βέβαια, και το σχολείο. Οι γονείς μπορούν να καταλάβουν αν το παιδί τους είναι θύμα σχολικού εκφοβισμού έχοντας στο μυαλό τους τα παρακάτω σημαντικά σημάδια:

1. Έντονες συναισθηματικές μεταπτώσεις: Όταν η διάθεση του παιδιού ή του εφήβου αλλάζει εύκολα και γρήγορα τότε είναι πολύ πιθανό να έχει εγκλωβιστεί συναισθηματικά και να έχει πέσει θύμα εκφοβισμού.

2. Άρνηση για το σχολείο: Όταν το παιδί ή ο έφηβος αρνείται ή δεν έχει διάθεση να πάει στο σχολείο και χρησιμοποιεί διάφορες προφάσεις, π.χ. «με πονάει η κοιλιά μου, το κεφάλι μου». Αυτή η συμπεριφορά είναι ένα δείγμα ότι το παιδί θέλει να αποφύγει μια δύσκολη κατάσταση που αντιμετωπίζει στο σχολείο και ζητάει να μείνει στο σπίτι όπου νιώθει ασφάλεια.

3.  Συναισθηματικά ξεσπάσματα: Τα ξαφνικά και έντονα ξεσπάσματα σε κλάματα ή θυμό είναι ένα δείγμα ότι το παιδί ή ο έφηβος πιέζεται ψυχολογικά, δεν μπορεί να διαχειριστεί τα συναισθήματά του και πιθανόν μια κατάσταση εκφοβισμού στο σχολείο.

4. Αποφυγή διαλόγου και επικοινωνίας: Όταν το παιδί μετά το σχολείο αποφεύγει την επικοινωνία και τη συζήτηση, π.χ. κλείνεται στο δωμάτιό του και στον εαυτό του.

5.  Ψυχοσωματικά συμπτώματα:. Όταν ο γονέας ακούει συχνά παράπονα από το παιδί για σωματικούς πόνους (στομάχι, πονοκέφαλοι, αυχένας) καλό είναι να έλθει περισσότερο κοντά του, να συζητήσει για να δουν και οι δύο μαζί τι κρύβεται πίσω από αυτά τα συμπτώματα καθώς τα αρνητικά συναισθήματα συχνά σωματοποιούνται.

6. Στάση «θύματος»: Όταν φαινομενικά το παιδί ή ο έφηβος «παίρνει» πολύ συχνά με το σώμα του μια στάση αμυντική, π.χ. προχωράει με κατεβασμένο το κεφάλι.

7. Κακός ύπνος: Aν τα πρωινά το παιδί δείχνει νευρικό ή αδύναμο, αυτό σημαίνει ότι δεν κοιμάται καλά τη νύχτα ή δεν είναι ήρεμο για να κοιμηθεί καλά. Σε αυτήν την περίπτωση είναι πολύ πιθανόν το παιδί ή ο έφηβος να βιώνει μια πολύ δύσκολη κατάσταση, όπως ο εκφοβισμός στο σχολείο, που να μην το αφήνει να ηρεμήσει.

8. Aυξημένη ή μειωμένη όρεξη για φαγητό: Όταν η όρεξη του παιδιού αρχίζει να επηρεάζεται αυτό είναι ένα δείγμα ότι έχει επηρεαστεί συναισθηματικά. Εδώ, είναι μια καλή ευκαιρία να «διερευνήσουν» οι γονείς την κατάσταση προσεγγίζοντας το παιδί.

9.  Νέο σχολικό περιβάλλον: Μπαίνοντας το παιδί ή ο έφηβος σε ένα νέο σχολικό περιβάλλον, για διάφορους λόγους, είναι απαραίτητο οι γονείς να «παρακολουθούν» στενά την προσαρμογή του και, κυρίως, κάποιες πιθανές συναισθηματικές μεταπτώσεις.

10.  Σημάδια στο σώμα ή στα ρούχα: Εδώ η επέμβαση θα πρέπει να είναι άμεση από την πλευρά του γονέα καθώς τα σημάδια είναι πλέον ορατά.

Μόλις εντοπίσουν οι γονείς κάποιο από αυτά τα σημάδια ή κάποια αρνητική αλλαγή στη συμπεριφορά του παιδιού τους, πρέπει να «δράσουν» γρήγορα και χωρίς πανικό. Σε πρώτη φάση, είναι καλό να έλθουν σε επικοινωνία με τους εκπαιδευτικούς του σχολείου και να ξεκινήσουν μια διακριτική συνεργασία με εκείνους προκειμένου να διαχειριστούν και την κατάσταση μαζί με το παιδί. Η βοήθεια ενός εξειδικευμένου ψυχολόγου θα είναι, επίσης, πολύ χρήσιμη και βοηθητική.

Το κλειδί στην αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού, από τη μεριά των γονέων και αφού εντοπίσουν μια κατάσταση bullying θα είναι η επικοινωνία που θα αναπτύξουν με το παιδί ή τον έφηβο η οποία θα τον κάνει να νιώσει ασφάλεια και αποδοχή. Έτσι, το παιδί ή ο έφηβος θα αρχίζει να «ξεκλειδώνεται» και να εκφράζεται γενικότερα. Με άλλα λόγια, αυτή η δύσκολη κατάσταση είναι μια μεγάλη ευκαιρία για τους γονείς ώστε να «χτίσουν» μια νέα και πιο αποτελεσματική επικοινωνία με το παιδί τους.

Η «ενεργητική ακρόαση» είναι μια σημαντική δεξιότητα που μπορεί να μάθει κάθε  γονέας προκειμένου να εδραιώσει μια αποτελεσματική επικοινωνία με το παιδί του, άρα και σχέση, και να το βοηθήσει να καταλάβει πώς νιώθει και τι κρύβεται πίσω από το συναίσθημά του. Όταν το παιδί ή ο έφηβος γνωρίζει τι νιώθει τότε είναι σε πολύ καλό δρόμο για να αρχίζει να διαχειρίζεται σωστά τα συναισθήματά του, άρα και να βρίσκει από μόνο του τρόπους αντιμετώπισης των προβλημάτων που του παρουσιάζονται.

Η αντιμετώπιση του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού απαιτεί επιστημονική υποστήριξη και συχνή ενημέρωση γονέων και εκπαιδευτικών. Βέβαια, η καλύτερη αντιμετώπιση είναι πάντοτε η πρόληψη. Η διάπλαση αυτόνομων προσωπικοτήτων με αυτοπεποίθηση και έναν αξιακό κώδικα θα πρέπει να είναι πρωταρχικό μέλημα των γονέων αλλά και των εκπαιδευτικών καθώς μπορούν να προστατέψουν τα παιδιά από το να γίνουν θύματα ή θύτες.

Ο Μανώλης Κουκούλης είναι απόφοιτος του τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης με μεταπτυχιακές σπουδές (Μaster of Science) στη Συμβουλευτική Ψυχολογία στο Keele University (UK). Έχει εκπαιδευθεί στην Προσωπο-κεντρική (Master of Science, Κeele University) και στη Γνωσιακή – Αναλυτική συμβουλευτική / ψυχοθεραπεία στο Ιατρικό Ψυχοθεραπευτικό Κέντρο Θεσσαλονίκης και από το 2009 προσφέρει υπηρεσίες συμβουλευτικής ? ψυχοθεραπείας στο ιδιωτικό του γραφείο στην Χίο. Ειδικότερα, ασχολείται ψυχοθεραπευτικά με τις φοβίες και τις κρίσεις πανικού, την κατάθλιψη, το αίσθημα του άγχους και τις αγχώδεις διαταραχές, τις διαταραχές διάθεσης, τις διαταραχές διατροφής, τα προβλήματα διάθεσης, αυτοεκτίμησης, τους ψυχαναγκασμούς – καταναγκασμούς, τα προβλήματα συμπεριφοράς παιδιών και εφήβων καθώς και τη συμβουλευτική της οικογένειας σε χρόνια προβλήματα και καταστάσεις κρίσης και τα προβλήματα συζυγικών – συντροφικών σχέσεων.